‘सिङ्गो बुटवल, एक विद्यालय’ नौलो अवधारणाका रूपमा

लुम्बिनी । बुटवलस्थित नवीन औद्योगिक कदरबहादुर रीता रायमाझी माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक प्रेमबहादुर बस्नेत आजभोलि आफ्नो विद्यालयको दैनिक शैक्षिक तथा प्रशानिक कामको जिम्मेवारीसँगै नगरका अन्य विद्यालयमा पुगेर शैक्षिक अभ्यासका विषयमा अनुभव आदानप्रदान गरेका छन् । बुटवल उपमहानगरपालिकाले ल्याएको ‘सिङ्गो बुटवल एक विद्यालय’ कार्यक्रमअन्तर्गत प्रअ बस्नेतले गत माघ २४ गते अभिभावक विद्यालयभित्रका समूह विद्यालयका प्रधानाध्यापकहरूसँग सामूहिक छलफल गरे ।

विद्यालयमा आयोजित छलफलमा अभिभावक विद्यालय र समूह विद्यालयका प्रधानाध्यापकले हाल विद्यालयमा भएको समग्र अवस्था, अवसर, चुनौती, समस्यालगायत शैक्षिक विषयमा अनुभव साटासाट गरी अगाडि बढ्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरेका थिए । कान्ति माध्यमिक विद्यालयका विज्ञान शिक्षक डिल्लीप्रसाद बेल्वासे पनि केही दिनअघि आफूले अध्यापन गराउने विद्यालय छाडेर दिनभरिजसो बुटवलकै लक्ष्मी माध्यमिक विद्यालयमा व्यस्त रहेका । बेल्वासेले लक्ष्मी माविमा शिक्षण अध्ययनका विषयमा एकापसमा अनुभव आदानप्रदानका लागि छलफल गरे ।

‘सिङ्गो बुटवल, एक विद्यालय’ कार्यक्रम कार्यान्वयनका सन्दर्भमा विज्ञान विषयका शिक्षक बेल्वासे लक्ष्मी माविमा आयोजित विज्ञान विभागका छलफलमा पाठ्यक्रमको शिक्षण क्रियाकलापका विषयमा छलफलमा गरिएको बताए । “यस खालको कार्यक्रमले सामुदायिक विद्यालयमा शैक्षिक गुणस्तरमा एकरुपता कायम हुन्छ, अध्यापन क्रियाकलापमा एक स्कुलको अर्को स्कुलका शिक्षकसँग अनुभव आदानप्रदान हुँदा कमजोर शैक्षिक अवस्थामा रहेका विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तरमा सुधार हुनसक्छ”, उनले बताए ।

बुटवल उपमहानगरपालिकाले नगरका सामुदायिक विद्यालयमा शिक्षामा एकरुपता र समानता ल्याउन जीवनोपयोगी शिक्षामा जोड दिई श्रम बजारयोग्य प्रतिस्पर्धी र सहयोगी जनशक्ति निर्माण गर्ने उद्देश्यले ल्याएको कार्यक्रम कार्यान्वयनको प्रारम्भिक चरणमा छ । अहिले ल्याइएको अवधारणा भोलि नै कार्यान्वयन भइहाल्ने भन्ने नभई कार्यान्वयनका लागि कसरी र कस्ता कार्यक्रम तय गर्ने भन्ने विषयमा सूचक बनाएर विषयविज्ञमार्फत नियमित अनुगमनको समेत प्रबन्ध मिलाइएको बुटवल उपमहानगरपालिकाका प्रमुख शिवराज सुवेदी बताए । “नगरभित्रका सामुदायिक विद्यालयमा भौतिक पूर्वाधार, सेवा सुविधा, शिक्षक उपलब्धता, शिक्षण विधि, नतिजा, पाठ्यक्रम, शिक्षक विकास र व्यवस्थापन, मूल्याङ्कन पद्धति, कक्षा सञ्चालन समय, बिदा आदिमा एकरूपता ल्याउन यो अवधारणा ल्याइएको हो”, उनले स्पष्ट गरेका छन् । कार्यक्रम कार्यान्वयनमा आएपछि सबै विद्यालयको भौतिक, आर्थिक, मानवीय, प्रशासनिक एवं अन्य प्रकारका साधनस्रोतको उच्चतम प्रयोग भई अपेक्षित नतिजासमेत हासिल गर्न सकिने बुटवल उपमहानगरको अपेक्षा छ । वि.सं २०७४ मा नगर शिक्षा योजना र नयाँ ऐन लागू गरेको उपमहानगरको सो अवधारणा कार्यान्वयन भएमा बुटवल शैक्षिक क्षेत्रमा नमुना बन्ने विश्वास शिक्षाविद्ले गरेका छन् ।

प्रमुख सुवेदीका अनुसार नगरका सबै सामुदायिक विद्यालयमा शिक्षाको समानस्तर कायम गरी विद्यार्थीलाई नजिकैको विद्यालयमा अध्ययन गर्ने वातावरण तयार गर्न यस्तो अवधारणा अगाडि बढाइएको हो । बुटवलभित्रका जुनसुकै सामुदायिक विद्यालयमा अध्ययन गरे पनि शैक्षिकस्तर एउटै हो भन्ने मान्यता स्थापित गर्न सबै विद्यार्थीलाई समान शैक्षिक क्रियाकलाप प्रदान गर्न कार्यक्रम बनाएर कार्यान्वयन भइरहेको उनको भनाइ छ । उपमहानगरपालिकाले गत आर्थिक वर्ष २०७७÷७८ देखि आफ्नो शिक्षा कार्यनीतिमा सबै बालबालिकालाई गुणस्तरीय शिक्षाको समान अवसर उपलब्ध गराउने उल्लेख गरेको थियो । पालिकाभित्र ३८ सामुदायिक विद्यालय (आधारभूत १२, माध्यमिक २२, विशेष एक र मदरसा तीन) तथा संस्थागत ५७ छन् ।

सामुदायिक विद्यालयतर्फ माध्यमिक शिक्षक दरबन्दी ५४, निमावि दरबन्दी ५७ र प्राथमिक तह दरबन्दी १७८ जना छन् । यस्तै राहत मावि २१, राहत मावि ९११ र १२० १९, निमावि राहत २२ र प्रावि २२ गरी जम्मा ३८३ जना अनुदान कोटासमेत गरी जम्मा ४२० र बाल विकास केन्द्रमा ६१ जना गरी कूल ४८१ शिक्षक कार्यरत छन् । तीमध्ये सबैभन्दा धेरै सामुदायिक विद्यालय वडा नं ११ मा सात सामुदायिक विद्यालय सञ्चालनमा छन् । यस्तै वडा नं ५ मा चार, वडा नं ७ र १ मा तीन÷तीन तथा वडा नं २, ४, ६, १२, १४, १५ र १७ वडामा दुई/दुई सामुदायिक विद्यालय छन् । सामुदायिक र संस्थागतमा गरी यहाँ करिब ६० हजार विद्यार्थी अध्ययनरत छन् ।

शैक्षिक गुणस्तर सुधार नवीन अवधारणा

नगरका सामुदायिक विद्यालयमा पनि भौतिक पूर्वाधार, सेवासुविधा, शिक्षक, शिक्षण विधि, नतिजा, पाठ्यक्रम, शिक्षक विकास र व्यवस्थापन, मूल्याङ्कन पद्धति, कक्षा सञ्चालन समय, बिदा आदिमा एकरूपता नहुँदा सबै विद्यालयमा विद्यार्थीको चापमा एकरुपता हुन सकेको छैन । सो अवधारणाअनुसार निश्चित मापदण्डका आधारमा नगरका सामुदायिक विद्यालयलाई आठ समूहमा विभाजन गरिएको छ । ती समूहमा पर्ने कमजोर विद्यालयको नेतृत्व शैक्षिकस्तर राम्रो भएको विद्यालयले गर्ने भनी तोकेर कार्यान्वयनमा लगिएको छ । त्यस्तो अभिभावक विद्यालयले आफ्नो समूहमा रहेका अन्य विद्यालयलाई शैक्षिक, प्राविधिक सहयोग गर्ने, पाठ्यक्रम, शिक्षण प्रक्रियाको सिकाइलगायत नमूना पाठ प्रदर्शन, विद्यार्थी व्यवस्थापन, परामर्श, शिक्षक तथा कर्मचारी नियुक्तिमा सघाउनुपर्ने अवधारणामा उल्लेख छ ।

‘सिङ्गो बुटवलः एक विद्यालय’ अवधारणा विद्यालय शिक्षा सुधार योजनाअन्तर्गत आएको शिक्षाविद् प्रा. डा. आनन्दमान सिंह शाक्य बताए । उनले यस किसिमको कार्यक्रमले सबै विद्यालयमा समान शैक्षिक गुणस्तर हुने तथा विद्यार्थीले विद्यालय छान्ने र केहीमा मात्र भीड लाग्ने अवस्थाको अन्त्य हुने विश्वास व्यक्त गरेका छन् । उनले भने, “नगरपालिकाका सामुदायिक विद्यालयमा कार्यक्रम कार्यान्वयन हुँदा नगरको शैक्षिक गुणस्तर सूचक राम्रो देखिनाका साथै सबै क्षेत्रका बालिबालिकाको शैक्षिकस्तरमा एकरुपता आउँछ ।”

उनका अनुसार कार्यक्रम कार्यान्वयनपछि नगरको शिक्षामा प्रशासनिक, भौतिक, शैक्षिक, विद्यार्थी, आर्थिक र सामाजिक व्यवस्थापनमा एकरूपताका साथै नगरवासीमा गुणस्तरीय शिक्षाको अनुभूति हुन्छ । उनले यसका निम्ति सबैका लागि गुणस्तरीय आधारभूत शिक्षा, माध्यमिक शिक्षा र उच्च शिक्षाको आधार तयार पारी समयसापेक्ष शिक्षा दिलाउन नगरवासीले आआफ्ना क्षेत्रबाट सकारात्मक सहयोग गर्नुपर्ने बताए ।

अभिभावक विद्यालयमा क्षेत्रगत प्रधानाध्यापकका लागि कार्यशाला सञ्चालन गरिएको शिक्षा शाखा प्रमुख टीकाराम पन्थीले जानकारी दिएका छन् । बुटवलमा सबै बालबालिकालाई समानस्तरको गुणस्तरीय र समयसापेक्ष जीवनोपयोगी शिक्षा प्रदान गर्नु सो अवधारणाको दूरदृष्टि रहेको छ । शिक्षाका माध्यमबाट प्रतिस्पर्धी तथा सहयोगी भावना भएको नागरिक तयार गर्ने सो अवधारणाको मुख्य लक्ष्य राखिएको छ ।

सामुदायिक विद्यालयमा कक्षा सञ्चालन समय, बिदा, विद्यालयको शैक्षिक उपलब्धि र विद्यार्थी भर्ना सङ्ख्याको चापमा एकरुपता नहुनेजस्ता समस्याको समाधानका लागि समग्र नगरको शैक्षिक अवस्थामा सन्तुलन ल्याई सबै बालबालिकामा घरपायक विद्यालयमा नै गुणस्तरीय शिक्षाको सर्वसुलभता र सहज पहुँच सुनिश्चित गरी विद्यार्थीको सिकाइ उपलब्धि अभिवृद्धि गर्न आवश्यक देखिएकाले सो अवधारणा ल्याइएको बताइएको छ ।

नगरका सम्पूर्ण विद्यालयका बालबालिकाले घरपायक विद्यालयमा नै गुणस्तरीय शिक्षाको अवसर पाउने, तिनको समय बचत हुने र अभिलेखीकरण कार्य सरल हुने, छात्रवृत्ति व्यवस्थापनमा सजिलो हुने, यातायातको चाप घट्ने, तिनको क्षमता र अनुभवानुसारको शिक्षण सिकाइ क्रियाकलाप सञ्चालन हुनेजस्ता सकारात्मक परिणामको अपेक्षा गरेर सो अवधारणा ल्याइएको उपमहानगरपालिका शिक्षा तथा स्वास्थ्य महाशाखा प्रमुख मित्रमणि खनाल बताए ।

उनका अनुसार पाँचवर्षे कार्यक्रम कार्यान्वयनको पहिलो वर्ष छ महिना मात्रै कार्यक्रम सञ्चालन गरिँदा कार्ययोजनानुसार विद्यालयलाई आठ समूहमा विभाजन गरिएको र अभिभावक विद्यालयलाई स्रोत केन्द्रका रूपमा विकास गर्ने काम भएको छ । कार्यक्रम आफैँमा महत्त्वाकाङ्क्षी भएको तथा विद्यालयमा पूर्वाधार, भौतिक सुविधा विस्तारका लागि पर्याप्त ठाउँ नहँुदा सही कार्यान्वयनमा केही चुनौती रहेको उनि स्विकार्नुहुन्छ । उनका अनुसार नगरका सबै विद्यालयको शैक्षिक, भौतिकलगायत सबै क्षेत्रमा समान बनाउने लक्ष्य रहे पनि उत्कृष्ट, मध्यम र कमजोर सबै विद्यालयलाई सबै क्षेत्रमा समान बनाउनु चुनौतीपूर्ण नै छ । यस्तै विद्यालयका व्यवस्थापन समिति, शिक्षक र अभिभावक सबैलाई सहमत बनाएर समान बनाउनु पनि चुनौतीपूर्ण रहे पनि तिनको पहिचान गरेर कार्यान्वयनमा लागिएको छ ।

सो कार्यक्रमानुसार समूहभित्रको कुनै एक उत्कृष्ट विद्यालयलाई अभिभावकका रूपमा छनोट गरी अभिभावक विद्यालयको मातहतमा रहने समूहभित्रका विद्यालय यकिन गर्ने कार्यक्रम समावेश गरिएको छ । अभिभावक विद्यालयलले फिडर विद्यालयलाई शैक्षिक, प्राविधिक सहयोग गरी नगरका सबै विद्यालयका शैक्षिक व्यवस्थापनमा समानता ल्याइने र आगन्तुक शिक्षकको व्यवस्था गरी नमुना पाठ प्रदर्शन गरिने छ ।

उपमहानगरपालिकाका नगर शिक्षा समिति सदस्य तथा अभिभावक विद्यालयमध्येको नहरपुर माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक धनिश्वर गौतम उपमहानगरपालिकाले शिक्षा क्षेत्रमा सबैभन्दा उत्कृष्ट र प्रभावकारी कार्यक्रम ल्याएको बताए । उनि शिक्षक विद्यालयबीच समन्वयको वातावरण बनेको, नगरभित्र सञ्चालित सबै सामुदायिक विद्यालयमा शिक्षण सिकाइमा एकरुपता हुने क्रममा रहेको र परीक्षा प्रणालीमा एकरूपता कायम गर्ने विषय कार्यान्वयन हुनु उपलब्धिमूलक मान्नुहुन्छ । यस्तै शिक्षामा समान गुणस्तर कायम गर्दै शिक्षण सिकाइ आदानप्रदान भएको पनि उनि बताए ।

प्रअ गौतम सो कार्यक्रमअनुसार आआफ्ना योजनाका साथ चलाइएका विद्यालय सामूहिक प्रणालीमा चलाउनु आफैँमा चुनौतीपूर्ण रहेको बताउनुहुन्छ । यसरी विद्यालय चलाउँदा आर्थिक, भौतिक र शिक्षक कर्मचारीको जनशक्ति अभाव पनि कायमै रहने उनको भनाइ छ ।

सो कार्यक्रमबाट नगरका विद्यालयमा शिक्षण मूल्याङ्कन र उपलब्धिमा समानस्तर कायम गर्ने लक्ष्य राखिएको छ । यस्तै विद्यार्थी व्यवस्थापन, परामर्श, शिक्षक तथा कर्मचारी नियुक्ति, पदस्थापनलगायत काममा सल्लाह र निर्देशनसमेत प्रदान गर्न सक्ने यसको अवधारणा उल्लेख छ । सो कार्यक्रमबाट आर्थिक साधन स्रोत सङ्कलन र परिचालन गरी दिगो विकास गर्ने, अन्य विद्यालय र सरोकार पक्षसँग सहकार्य गरी विद्यालय विकास प्रस्ताव तयार गरेर सबै विद्यालयमा प्रअ छनोट गरिने विषय पनि समावेश गरिएको छ । कार्यक्रमबाट दिगो विकास लक्ष्य ४ अनुरुप सन् २०३० सम्म सबैका लागि समावेश तथा गुणस्तरीय शिक्षा सुनिश्चित गर्ने तथा आजीवन सिकाइलाई प्रवद्र्धन गर्ने लक्ष्य राखिएको छ ।