श्रीकृष्ण जन्माष्टमी: धार्मिक महत्त्व, परम्परा, र श्रीकृष्ण भक्तहरुका लागि महा उत्सवको दिन (भिडियो)

श्रीकृष्ण जन्माष्टमी हिन्दु धर्ममा अत्यन्त पवित्र र महत्त्वपूर्ण पर्व हो, जुन भगवान् श्रीकृष्णको जन्मको उत्सवका रूपमा मनाइन्छ । श्रीकृष्णलाई भगवान् विष्णुको आठौँ अवतार मानिन्छ, र उहाँलाई अधर्मको नाश गर्न र धर्मको पुनः स्थापना गर्न पृथ्वीमा अवतरित भएको विश्वास गरिन्छ। यो पर्व हरेक वर्ष भाद्र महिनाको कृष्ण पक्षको अष्टमी तिथिमा पर्ने गर्छ। भगवान् श्रीकृष्णको जन्म मथुराको कारागारमा मध्यरातमा भएको विश्वास छ, त्यसैले जन्माष्टमीको विशेष पूजा रातभर गरिन्छ।

श्रीकृष्णको जन्म र महत्त्व

कथनअनुसार, भगवान् श्रीकृष्णको जन्म मथुरामा राजा कंशको कारागारमा भयो । कंशले आफ्नी बहिनी देवकी र उनका पतिलाई कारागारमा थुनेका थिए, किनकि उनलाई भविष्यवाणी गरिएको थियो कि देवकीको आठौँ सन्तानबाट उनको मृत्यु हुनेछ । कंशले देवकीका सात सन्तानलाई मारे पनि आठौँ सन्तान, श्रीकृष्ण, विष्णुको अवतारका रूपमा जन्मिनुभयो । जन्मिनासाथ उहाँलाई सुरक्षित रूपमा गोकुलमा राखियो, जहाँ उहाँले बाल्यकाल बिताउनुभयो र कंशको अत्याचार अन्त्य गर्नुभएको थियो ।

श्रीकृष्णलाई हिन्दु धर्ममा एक दिव्य नेता, गुरु, र महान् योद्धाका रूपमा पनि पुजिन्छ । उहाँले महाभारतको युद्धमा अर्जुनलाई “भगवद गीता” उपदेश दिनुभएको थियो, जुन जीवनका समस्याहरू र कर्तव्य निर्वाहको बारेमा अति महत्त्वपूर्ण शिक्षा मानिन्छ । श्रीकृष्णले नै अधर्म, अन्याय र अत्याचारको नाश गर्न र धर्मको पुनर्स्थापना गर्न अवतार लिएको धार्मिक मान्यता रहेको छ । उहाँको जीवनका कथाहरू “कृष्ण लीला”का रूपमा प्रसिद्ध छन्, जसमा उहाँको बाल्यकालका अद्भुत लीलाहरू, गोकुलमा ग्वालाहरूका साथ बिताएको समय, र गोपीहरूसँगको प्रेमपूर्ण सम्बन्ध विशेष रूपमा वर्णन गरिएका छन् ।

नेपालमा श्रीकृष्ण जन्माष्टमी

नेपालमा पनि श्रीकृष्ण जन्माष्टमी विशेष धूमधामका साथ मनाइन्छ । काठमाण्डौको प्रसिद्ध श्रीकृष्ण मन्दिर, जसलाई पत्थरको मन्दिर भनेर पनि चिनिन्छ, यो पर्वको मुख्य केन्द्रबिन्दु पाटनको कृष्ण मन्दिर हुन्छ । यो मन्दिर ललितपुरमा अवस्थित छ, र हरेक वर्ष कृष्ण जन्माष्टमीको अवसरमा यहाँ हजारौँ भक्तजनको भिड लाग्छ । श्रीकृष्ण मन्दिरमा रातभर भजन कीर्तन, झाँकी प्रदर्शन, र विशेष पूजा गरिन्छ । भक्तजनहरूले श्रीकृष्णको आराधना गरेर आफ्ना इच्छा र मनोकामनाहरू पूरा गर्न प्रार्थना गर्छन् ।

जन्माष्टमीको अवसरमा मन्दिरहरूमा गाईको पूजा पनि गरिन्छ । गाईलाई भगवान श्रीकृष्णको प्रिय मानिन्छ, र उहाँलाई गोपालका रूपमा चिनिन्छ, जसको अर्थ गाईहरूको पालनकर्ता हो । गाईलाई माखन (घ्यू) खुवाएर पूजा गर्ने परम्परा पनि छ ।

श्रीकृष्ण जन्माष्टमीको धार्मिक अनुष्ठान र परम्पराहरू

श्रीकृष्ण जन्माष्टमीको अवसरमा हिन्दु धर्मावलम्बीहरूले व्रत, पूजा, र विभिन्न धार्मिक कार्यक्रमहरू आयोजना गर्छन्। यो दिन विशेष गरी मन्दिरहरूमा श्रीकृष्णको झाँकी प्रदर्शन, भजन कीर्तन, र झाँकी यात्रा गरिन्छ। भक्तजनहरूले श्रीकृष्णका बाल्यकालका घटनाहरू नाटकीय रूपमा प्रस्तुत गर्छन् । विशेष गरी मथुरा, वृन्दावन, र द्वारकाजस्ता ठुला तीर्थस्थलहरूमा यो पर्व भव्य रूपमा मनाइन्छ ।

श्रीकृष्णको जन्म मध्यरातमा भएको मानिने भएकाले राति १२ बजे विशेष पूजा गरिन्छ । भक्तजनहरूले दिनभर व्रत बसेर पूजा गर्छन्, र मध्यरातपछि मात्रै प्रसाद ग्रहण गर्छन्। विभिन्न मन्दिरहरूमा श्रीकृष्णको झाँकी, झूलन, र गोपालको मूर्ति सजाएर राखिन्छ । झाँकीमा श्रीकृष्णको बाल्यकालदेखि लिएर उहाँका प्रमुख घटनाहरूको प्रस्तुति गरिन्छ । भक्तजनहरूले मुरली, माखन चोर, कालिया नागको दमन, गोवर्धन पर्वत उठाएको दृश्य आदिलाई विशेष झाँकीमार्फत प्रस्तुत गर्छन् ।

श्रीकृष्ण जन्माष्टमीका अन्य उत्सवहरू

श्रीकृष्ण जन्माष्टमीको अर्को महत्वपूर्ण कार्यक्रम “दही हाण्डी” हो, जुन विशेष गरी भारतका विभिन्न भागहरूमा लोकप्रिय छ । यो खेलमा मानिसहरूले एउटा माटोको हाण्डी (भाँडो) दहीले भरिएको कुनै अग्लो बस्तुको साहरामा माथि उचालेर झुन्ड्याइन्छ, र त्यसलाई तोड्नका लागि मानिसहरूले मानव पिरामिड बनाएर हाण्डी फोड्ने प्रयास गर्छन् । यो श्रीकृष्णको बाल्यकालमा उहाँले ग्वालाहरूका साथ दही चोर्ने खेलका आधारमा गरिएको परम्परा हो ।

भारतको मथुरा र वृन्दावनमा जन्माष्टमी विशेष रूपमा मनाईन्छ । मथुरा श्रीकृष्णको जन्मभूमि हो भने वृन्दावन उहाँको बाल्यकाल बिताएको स्थान हो । यहाँका मन्दिरहरू विशेष रूपमा सजाइन्छन्, र हजारौँ भक्तजन तीर्थयात्रा गर्न आउने गर्छन् । गीता पाठ, नृत्य-नाटक, र धार्मिक प्रवचनहरूले यो उत्सवलाई अझ विशेष बनाउँछ।

आध्यात्मिक अर्थ र महत्त्व

श्रीकृष्ण जन्माष्टमीको पर्वले आध्यात्मिक रूपमा पनि गहिरो महत्त्व बोकेको छ । यसले मानिसहरूलाई भगवानप्रति आस्था, विश्वास, र समर्पणको भावना विकास गर्न प्रेरित गर्छ । श्रीकृष्णको जीवन र शिक्षाले मानिसहरूलाई धर्म पालन, निष्ठा, र सत्कर्म गर्न उत्प्रेरित गर्छ ।

उहाँले जीवनका कठिनाइहरूमा पनि कर्तव्य पथ नछोड्न र सत्यको मार्गमा चल्न सन्देश दिनुभएको छ। भगवद् गीता, जुन उहाँले अर्जुनलाई दिनुभएको उपदेश हो, जीवनका गहन समस्याहरूको समाधानको रूपमा आजसम्म पनि महत्वपूर्ण धार्मिक ग्रन्थ मानिन्छ।

निष्कर्ष

श्रीकृष्ण जन्माष्टमी केवल एक धार्मिक पर्व मात्र नभएर भक्तजनहरूका लागि श्रद्धा र आस्थाको प्रतीक पनि हो । भगवान श्रीकृष्णको जन्म र उहाँका लीलाहरूले मानव सभ्यतालाई गहिरो प्रभाव पारेको छ । जन्माष्टमीको अवसरमा गरिने पूजा, व्रत, र उत्सवहरूले भगवानप्रति भक्तजनहरूको समर्पण र आस्था प्रकट गर्छ ।

श्रीकृष्णको जीवन, शिक्षाहरू, र धर्मप्रतिको योगदानले जन्माष्टमीलाई एक प्रेरणादायक पर्व बनाएको छ, जसले सम्पूर्ण मानव सभ्यतालाई धर्म, सत्य, र कर्तव्य पालन गर्न सिकाउँछ ।

भिडियो