बेलुनले बिगारेको चीन र अमेरिकाको सम्बन्ध !
काठमाडौँ । चिनियाँ जासुसी बेलुन प्रकरणले चीन र अमेरिकाबीचको कुटनीतिक सम्बन्ध पछिल्ला बर्षहरुमा सबैभन्दा खराब अवस्थाबाट गुज्रिरहेको छ । चीनले बेलुनको विषयमा छानबिन गरिरहेको जनाएको छ माफी पनि मागेको छ ।
चीनले बेलुन प्रकरणमा भनेको छ- ‘हामी यस विषयमा छानबिन गरिरहेका छौं, हाम्रो मौसमको बेलुन उडाइएकोमा हामी क्षमाप्रार्थी छौं । हामीलाई लाग्छ कि अमेरिकी मिडिया र राजनीतिज्ञहरूले यस विषयमा धेरै बढाइचढाइ गरिरहेका छन् ।’
अमेरिकाका विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केन यसै साता चीन भ्रमणमा जाँदै थिए, यस्तो अवस्थामा सुरुमा चीनले बारम्बार यो सम्पूर्ण विवादमा अमेरिकालाई यो सम्पूर्ण मामिला दुर्घटना मात्र हो भनी आश्वस्त पार्ने प्रयास गरिरहेको थियो । तर, ब्लिन्केन चीन नजाने निश्चित भएपछि र बेलुन चीनमा फिर्ता नहुने कुरा प्रष्ट भएपछि उनले पनि कडा अडान लिए ।
अहिले कुरा चीन र अमेरिका दुवै नचाहेको ठाउँमा पुगेको छ ।
अमेरिकाका परराष्ट्रमन्त्री चीनमा हुनु पर्ने थियो, जहाँ उनले दुई देशबीचको गहिरो खाडललाई कम गर्न प्रयास गर्नुपर्ने थियो, त्यो खाडल कम गर्न नसके पनि यी दुरीलाई बढ्नबाट पक्कै रोक्नुहुने विश्वास गरिएको थियो । तर अहिले बेलुन प्रकरणले परिस्थिति बदलिएको छ ।
चीनको गल्ती
चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले यो अमेरिकी विदेशमन्त्री ब्लिंकनको भ्रमणबाट धेरै आशा राखेका थिए र सम्भवतः ब्लिन्केनलाई भेट्ने योजना पनि बनाइरहेका थिए । तर यस बिचमा बेलुन प्रकरण घटेपछि तत्कालका लागि यो सम्भावना टरेको छ । अहिले यो उब्जिएको छ कि त्यो बेलुनबाट कुन किसिमको खुफिया जानकारी संकलन गरिदै थियो र चीनले यति ठूलो जोखिम उठायो ।
यस विषयमा चीनले भने यो बेलुन मौसमसम्बन्धि जानकारी बटुल्ने बेलुन भएको बताउदै अन्य जासुसी नगरेको दाबि गरिरहेको छ ।
धेरै विश्लेषकहरूले केही हदसम्म जासुसी भएको भए पनि त्यस्तो बेला बेलुन जडान गर्नु चीनको तर्फबाट गल्ती भएको विश्वास गर्छन् ।
चीनसँग दुई ‘जासूस’ बेलुनहरू थिए, ल्याटिन अमेरिकामा हावामा घुमिरहेका थिए, यद्यपि यो दोस्रो बेलुन नष्ट भएको छ कि छैन भनेर अझै स्पष्ट भएको छैन ।
अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा, धेरै मानिसहरू विश्वास गर्छन् कि चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी धेरै शक्तिशाली छ । यसमा सुपर कम्प्यूटर र एक विशाल बल छ जुन सी जिनपिङद्वारा सिधा निर्देशित छ ।
कम्युनिष्ट पार्टी शक्तिशाली पार्टी हो भन्ने कुरा निश्चित छ, तर यसमा धेरै विभागहरू पनि छन्, त्यसैले उनीहरू वर्चस्वका लागि एकअर्कासँग प्रतिस्पर्धा गरिरहेका छन् । कतिपय अवस्थामा सूचना सङ्कलनका लागि आफ्नो विभागलाई फाइदा पुगोस् भनेर जानीजानी आफ्नो कार्यको जानकारी एकअर्काबाट लुकाउने काम पनि गर्छन् ।
अमेरिकामा आणविक प्रणाली नजिकै एउटा यन्त्रमा एउटा बेलुन झुण्डिएको देखिएपछि यो बेलुन जासुसीका लागि मात्रै रोपिएको होइन, बाइडेन प्रशासनलाई पनि सन्देश दिएको मानिएको थियो ।
तर यो पूरै घटनाबाट भएको क्षतिलाई हेर्दा चीन सरकारले जुन भ्रमणको आशा लिएर हेरेको थियो, त्यसबाट चीनलाई फाइदा भयो भन्न अलि गाह्रो देखिन्छ । ब्लिन्केनको भ्रमण चीनका लागि महत्वपूर्ण थियो, यसको अनुमान यस तथ्यबाट गर्न सकिन्छ कि सुरुमा चीनले यस विषयमा निकै मेलमिलापको भाषा बोलेको देखिन्थ्यो ।
ब्लिन्केनको भ्रमण चीनको लागि किन महत्त्वपूर्ण थियो ?
चीनको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले भने- ‘चिनियाँ बेलुन अमेरिकी हवाई क्षेत्रमा प्रवेश गरेकोमा चीनलाई खेद छ ।’
यो बेलुन जासुसीका लागि होस् वा मौसमको जानकारीका लागि हो, तर यसले दुई देशबीचको सम्बन्धमा ठूलो धक्का दिएको छ । दुवै देश विगत केही महिनादेखि तनाव कम गर्ने प्रयासमा जुटेका छन् । ब्लिन्केनको भ्रमणबाट कुनै ठूलो उपलब्धि हासिल हुने थिएन, तर उनको भ्रमण आफैमा ठूलो कुरा हुने थियो ।
चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङले पनि यो भ्रमण चाहेका थिए किनभने चीनमा पनि उनी आफ्नो सरकारसँग चीनको भविष्यको दृष्टिकोण छ भनेर प्रमाणित गर्न चाहन्छन् । विगतमा पार्टीको महाधिवेशनमा उनले देशको जीरो कोभिड नीतिबाट पछि हट्ने छैन भनेपछि चिनफिङ सरकारले शर्मिलाको सामना गर्नुपरेको थियो ।
यसपछि देशमा कोभिडका कारण मृत्यु हुनेको संख्या बढ्न थाल्यो र अस्पतालबाहिर लामो लाइन देखियो, औषधि पनि परेको देखियो । अब चीन सरकारले आर्थिक विकासका लागि आफूलाई खुला गर्न आवश्यक प्रयास गरिरहेको देखाउन चाहन्छ ।
यस सन्दर्भमा सी जिनपिङ सरकारका लागि अमेरिकी विदेशमन्त्रीको भ्रमण राम्रो साबित हुने थियो । अमेरिकाले यो ‘अमेरिकी सार्वभौमसत्ताको उल्लङ्घन’ भएको बताएको छ । तर हामीलाई यो पनि थाहा छ कि अमेरिकाले पनि समय समयमा चीनको जासुसी गरिरहेको छ ।
यसै क्रममा चीनले यो ‘मानवरहित बेलुन’लाई ध्वस्त पार्ने अमेरिकाको कदमको निन्दा गरेको छ, यद्यपि यो बेलुन अमेरिकाको भए र चीनको आकाशमा घुमिरहेको भए पिपुल्स लिबरेसन आर्मीले त्यसलाई खसाल्न कुनै कसर बाँकी नराख्ने थियो ।
यद्यपि राम्रो कुरा यो हो कि बेलुन अब छैन, अब दुबै देश अगाडि बढ्नेछन् र ब्लिन्केनको चीन भ्रमणलाई पुन: तालिका बनाउन सकिने अनुमान गरिएको छ ।